הסנקציות כואבות, אבל נסבלות

איראן פועלת במרץ במהלך השנים האחרונות במטרה להגיע ליכולת גרעינית עצמאית. המערב אשר חושש כי המטרה הסמויה היא פיתוח עצמאי של נשק גרעיני, מטיל בשנים האחרונות – בניצוחה של ארה"ב ובעידודה של ישראל – סנקציות כלכליות הולכות ומחריפות על איראן במטרה לשכנעה לנטוש את דרך הגרעין ולגרום לה למחיר כלכלי הולך וגדל אם תמשיך לעשות כן.

כלכלת איראן תלויה בכ-60 אחוזים בדולרים המגיעים מיצוא הנפט, ועל-כן סנקציות על הנפט האיראני עלולות להפעיל לחץ כבד מאוד על כלכלת המדינה. במסגרת צעדים אלו הטיל האיחוד הארופי אמברגו נפט על איראן אשר משמעותו כי מדינות האיחוד האירופי לא יחתמו על חוזים חדשים לרכישת נפט מאיראן וכי החוזים הקיימים יכובדו רק עד יולי 2012. צעד כלכלי משמעותי נוסף מהעת האחרונה הינו ניתוקה של איראן ממערכת הסליקה הבינלאומית SWIFT, אשר באמצעותה מועברים מידי יום כ-80% מהתשלומים בעולם של בנקים וגופים פיננסיים. משמעות הדבר היא כי מוסדות אלו באיראן לא יוכלו להעביר כספים יותר באמצעים ממוכנים. צעד זה הוא תוצר של סנקציות האיחוד הארופי וארה"ב ומהווה צעד חריג של מסלקה זו ובעל השלכות חמורות על כלכלתה של מדינה. בימים האחרונים נודע כי ארה"ב תחריף עוד את הסנקציות נגד איראן בתחומי הנפט והבנקאות. במסגרת זו נמסר כי היא תעניש בנקים אשר יתווכו בעסקאות מכירת נפט של איראן עם מדינות העולם. בלחצה של ארה", הודיעה תורכיה אף היא בימים האחרונים על קיצוץ יבוא הנפט מאיראן בשיעור של 20%.

נראה כי סנקציות אלה משפיעות על כלכלת ישראל, האזור והעולם: שר האוצר שטייניץ צוטט השבוע כאומר ש"עדיף לשלם עוד על הדלק תמורת סנקציות". כלכלתה של איחוד האמירויות השכנה לאיראן נפגעת בשל העדר יכולת של סוחריה להמשיך ולקיים קשרי מסחר עם איראן.

הנהגתה של איראן מכחישה כל השפעה על כלכלת המדינה ושוללת כל קשר בין הסנקציות ובין הפיחות החד בערכו של המטבע האיראני. שר הכלכלה קובע כי כלכלת המדינה התחזקה לאחרונה והצהיר כי לממשלה אין כל תוכנית לחזק את ערך הדולר, סגנו טוען כי המערב נכשל בכוונתו להרוס את הכלכלה האיראנית, שר הנפט מתייחס להתקדמות הרבה שחלה לדבריו בתחום זיקוק הגז הטבעי במדינה. דובר משרד החוץ אמר כי הסנקציות החדשות טרם הופעלו, שר התעשייה, טען כי "האויבים של איראן לא הצליחו לנסח סנקציות נגד הבנק המרכזי", ויושב ראש הבנק מרכזי גרס כי "העולם צחק לאמריקאים בפנים".

עלי פאלחיאן, אשר שימש שר המודיעין באיראן הצהיר כי ניתוקה של ארצו ממערכת ה-SWIFT יביא את טהראן להשתמש "בכל אמצעי אפשרי" בתגובה. לדבריו, צעד זה דינו כסגירת מעברי מים בינלאומיים, ברומזו על האפשרות כי איראן תחסום בתגובה את המעבר במיצרי הורמוז.

אולם מתברר כי לצעדים אלו השפעה כלל לא מבוטלת על הכלכלה האיראנית. הטענה היא כי הסנקציות הכלכליות הגבילו את היכולת של הבנק המרכזי לשלוט על התנודות בערך הריאל ולמנוע את הפיחות בו. אכן, בשוק המטבעות ניתן לראות כי הריאל האיראני שובר שיאים וערכו יורד בקביעות. מחודש ספטמבר 2011 איבד המטבע כשליש מערכו. בחודש ינואר חלה צניחה נוספת בערך הריאל בשל גל רכישות של מט"ח וזהב אשר הביא לירידה של כשלושים אחוזים בערך המטבע תוך יומיים בלבד. בחודש פברואר חלה צניחה נוספת בערכו. שערו של הריאל האירני למול הדירהאם של איחוד האמירויות האמיר מ-200 לכדי 55,000 כעת. עיתון מצרי גורס כי הסנקציות הכלכליות יגרמו לאיראן נזקים המוערכים בכ-50 מיליארד דולר וצניחה של 40% ביצוא הנפט מהמדינה.

למול זאת פועלת איראן בדרכים שונות לעקוף את הסנקציות השונות ולצמצם את השפעתן על כלכלת המדינה. הצעדים האחרונים, וככל הנראה ניתוקה של איראן מהמסלקה הבינלאומית, הביאו אותה לסחר של סחורות תמורת נפט: אורווגאוי, המהווה יצואנית האורז השביעית בגודלה בעולם, תייצא לאיראן אורז תמורת נפט, בנסיון לעקוף את סנקציות הנפט. בכיר פקיסטאני הודיע כי ממשלת ארצו החליטה בישיבתה האחרונה לייצא לאיראן מיליון טון חיטה בעסקת חליפין, ככל הנראה של תזקיקי נפט. הודו תייצא לאיראן 60 אלף טון של סוכר גולמי. לדברי המקור האיראני, השליש הראשון כבר הועמס בנמל מומבאי.

התקשורת האיראנית מתייחסת בהרחבה להסכמים כלכליים עם מדינות שונות ולשיתופי פעולה כלכליים עימן: בעת ביקור ראש ממשלת סין השבוע באיראן, נמסר כי שתי המדינות שואפות להגדיל את הסחר ביניהן ליותר מ-50 מיליארד דולר בשנה זו. שר הכלכלה האיראני הצהיר בימים האחרונים על חשיבות הסחר עם שכנתה, עראק. "שתי המדינות צריכות להפנות תשומת לב רבה יותר לפוטנציאל הרב שלהן" והביע את תקוותו בפגישה עם עמיתו העראקי כי הביקור יוביל לשיפור שיתוף הפעולה הכלכלי בין שתי המדינות. פעילות ענפה, לפחות לפי התקשורת האיראנית, של סחר איראני היא עם הודו, דבר המתבטא בביקור משלחת הודית במדינה ובכלל זה התבטאות בכיר הודי כי "איראן והודו מצאו את הדרך לעקוף את הסנקציות הכלכליות המוטלות על איראן" ודיווח אחר כי איראן עשויה לרכוש מהודו כשלושה מיליון טון חיטה בשווי של עד כר-900 מיליון דולר.

התקשורת האיראנית מציינת שאפילו חברות בארה"ב עוקפות את הסנקציות וסוחרות עם איראן. כמו גם דיווח על התמרמרות סוחרים בתאילנד בשל הנזקים הנגרמים להם לאור הסנקציות על איראן.

בנוסף, התקשורת האיראנית מציינת את חוזקה של הכלכלה המקומית: התייחסות לדוח של ארגון המזון של האו"ם אשר קבע לאחרונה כי איראן מצויה במקום ה-12 בעולם בגידול חיטה, התייחסות ליצוא תעשיית הפטרוכימיה במדינה וכן דבריו של מנהל הבנק המרכזי כי איראן יכולה לסחור במטבעות נוספים מלבד בזה האמריקאי. בעניין זה דווח לאחרונה כי איראן עושה שימוש בבנקים פרטיים (אשר אינם נכללים בסנקציות נגד אלו המנוהלים על ידי המדינה) לשלם תמורת סחורות המיובאות מהודו ברופיות הודיות.

אכן, דווח כי החל מה-20 במרץ (השנה האיראנית החדשה) בורסת הנפט באיראן תחל לסחור במטבעות אחרים מלבד הדולר בתמורה לנפט. בורסת הנפט של איראן החלה לפעול ביולי 2011 במטרה "לחזק את מעמדה של איראן בשווקים הבינלאומיים" באמצעות סחר חליפין בנפט, פטרוכימיה וגז במטבעות שונים מהדולר האמריקאי.

נתוני הבורסה בטהראן (TSE) לשנים 1388 ו-1389 (אשר הסתיימה ב-20 במרץ 2011) מראות לעת עתה עליות במדד. הודעת הבורסה לסיכום השנה החולפת אף מציינת כי חל גידול של 29.5 במדד הכללי של הבורסה המקומית.

לסיכום, הסנקציות הכלכליות ההולכות ומתהדקות סביב איראן וכלכלתה – בעיקר בתחומי הנפט, הבנקאות והכספים – נראה כי נותנות את אותותיהן על כלכלתה של איראן, אך משפיעות בגלי הדף משתנים גם על כלכלות יתר מדינות האזור. תחושת המצור הכלכלי באה לידי ביטוי בפיחות החד בערכו של הריאל מבית ובנסיונות למצוא דרכים עוקפות, ערוצי תשלום שונים, לחזק שותפויות כלכליות וחשיבה יצירתית בתחום, כלפי חוץ.

אין ספק כי לסנקציות אלו השפעה כוללת וכואבת על איראן וכלכלתה, ההצהרות בדבר החרפת הסנקציות על איראן עלולות להחריף את מצבה הכלכלי ואולי אף לדחוף אותה, כדברי אותו שר מודיעין לשעבר, לצעדים שונים אשר אינם מתחום הכלכלה.

رغم تشديد العقوبات المفروضة على إيران تحاول طهران الإظهار بان الأوضاع لا تزال اعتيادية وتبحث عن أي طريق للالتفاف حول الحظر المفروض عليها

إن إيران تعمل بنشاط خلال السنوات القليلة الأخيرة من اجل الحصول على قدرة نووية مستقلة . والغرب يخشى من الهدف السري لهذا البرنامج ألا وهو تطوير سلاح نووي مما حدا به إلى فرض عقوبات اقتصادية تصاعدية على إيران لإقناعها بالتخلي عن هذا البرنامج أو جباية ثمن باهظ منها إذا قررت المضي قدما فيه
يعتمد الاقتصاد الإيراني على تصدير النفط الخام بالعملة الصعبة (مما يشكل %60 من الناتج المحلي الإيراني ) وعليه فان فرض عقوبات على قطاع النفط قد يكون ناجعا للغاية . ففي هذا الاطار فرض الاتحاد الأوروبي حظرا على استيراد النفط الإيراني مما يعني عدم التعاقد مع إيران لابتياع النفط بعد انتهاء مفعول العقود القديمة في شهر يوليو تموز من العام الحالي .
هناك خطوة اقتصادية صارمة أخرى فرضت على ايران وهي قطعها عن منظومة نقل الأموال المحوسبة العالمية (سويفت ) ومعنى ذلك إجبار إيران على الدفع نقدا في أي صفقة تعقدها . وفي غضون ذلك أعلنت الولايات المتحدة عن تشديد العقوبات على إيران في المجالين النفطي والمصرفي سيتم بموجبها معاقبة المصارف التي تتوسط في صفقات النفط الإيرانية . كما أعلنت تركيا تحت ضغوط الولايات المتحدة عن تقليص استيراد النفط الإيراني بنسبة 20% .
ويبدو أن هذه العقوبات باتت تؤثر ايضا على الاقتصاد الإسرائيلي وعلى اقتصاد دول المنطقة والعالم .
وقد صرح وزير المالية يوفال شتاينيتس الأسبوع الماضي انه يفضل دفع ثمن العقوبات من اجل وقف البرنامج النووي الإيراني .
كما أفيد أن اقتصاد دولة الإمارات يتأثر سلبا بسبب تعطيل العلاقات التجارية مع طهران .
القيادة الإيرانية تنفي أي تأثير للعقوبات على الاقتصاد الإيراني وتنفي أي علاقة بين هذه العقوبات والتخفيض الحاد في قيمة العملة الإيرانية . وقال وزير الاقتصاد الإيراني إن الاقتصاد هناك متين وليس هناك نية لدى الحكومة لدعم سعر صرف العملة مقابل الدولار . بينما يدعي نائب هذا الوزير أن الغرب اخفق في خطته لتقويض الاقتصاد الإيراني كما أدلى بعض الوزراء الآخرين بتصريحات مماثلة .
وقال علي فلحيان الذي كان قد اشغل منصب وزير الاستخبارات إن قطع إيران عن منظومة "السوفيت" سيدفعها إلى اتخاذ أي خطوة للرد على ذلك بما فيها سد الممرات البحرية الدولة كمضيق هرمز .
وهذه الأقوال تدل على تأثير الخطوات الدولة على ايران بالرغم من محاولات النظام إنكار هذا التأثير يتبين أن هذه الخطوات لها تاثير لا يستهان به على الاقتصاد الإيراني حيث يلاحظ أن الريال الإيراني الذي فقد حوالي ثلث قيمته مقابل الدولار منذ شهر أيلول سبتمبر الماضي فقد ثلث أخر خلال شهر يناير كانون الثاني فقط ويرجح ان العقوبات الجديدة ستلحق إضرارا تقدر ب 50 مليار دولار وهبوطا مقداره %40 في تصدير النفط .
ونظرا لهذه الانعكاسات يعمل النظام الإيراني على تجنب الأضرار الناجمة عن العقوبات فتقليص تأثيرها على الاقتصاد حيث يحاول النظام بعد قطعه من منظومة الصرف الدولية تبادل السلع على سبيل المثال تبادل النفط بالأرز مع أوروغواي وتبادل النفط بالقمح مع باكستان .
الإعلام الإيراني يتطرق بإسهاب إلى هذه الصفقات فقد قامت وسائل الإعلام الإيرانية بتغطية واسعة لزيارة رئيس وزراء الصين لطهران حيث أفادت ان الدولتين قررتا توسيع التبادل التجاري بينهما ليصل إلى أكثر من 50 مليار دولار هذا العام . كما أكد وزير الاقتصاد الإيراني على أهمية التبادل التجاري مع العراق . وتؤكد وسائل الإعلام الإيرانية على توسع رقعة التبادل التجاري مع الهند . وتفيد الصحف الإيرانية ان بعض الشركات الأمريكية تلتف حول العقوبات وتتاجر مع إيران . علاوة على ذلك تصر وسائل الإعلام الإيرانية على تأكيد متانة الاقتصاد الإيراني مشيرة إلى أن طهران تستخدم المصارف الخاصة التي لا تخضع للعقوبات من اجل دفع ثمن البضائع المستوردة .
وتشير التقارير الى ان ايران بدأت تتعامل مع عملات اجنبية سوى الدولار حيث بدأت بورصة النفط بالمتاجرة بعملات غير الدولار لعقد الصفقات . كما أنها تتعاقد بالسلع العينية .
أما معطيات البورصة الإيرانية فتشير هي الأخرى الى ارتفاع أسعار الأسهم .
خلاصة القول يبدو أن العقوبات الاقتصادية الآخذة بالتشدد خاصة في مجالات النفط المصارف والأموال باتت تؤثر على الاقتصاد الإيراني ولكن على اقتصاد الدول المجاورة لها أيضا .
الخناق الاقتصادي يجد تعبيرا له في انهيار العملة الإيرانية وفي محاولات طهران إيجاد طرق بديلة لمواصلة تبادلها التجاري مع الدلو الأخرى .
ما من شك ان هذه العقوبات لها تأثير مؤلم وشامل على إيران واقتصادها وان تشديد أخر لهذه العقوبات قد يفضي إلى حشر طهران في زاوية مما قد يدفعاه إلى اتخاذ خطوات تصاعدية سوى تلك التجارية كما هدد وزير الاستخبارات الايراني السابق

http://www.iba.org.il/arabil/arabic.aspx?classto=InnerKlali&page=242&type=268&entity=835339&topic=0